سینمای ما - این روزها که تب سرخ ضد امپریالیستی آمریکای لاتین دوباره در بین جوانان عاصی و پر ‏شر و شور دنیا بالا گرفته، از مارادونا گفتن و او را تا حد خدایی بالا بردن آنقدرهمه‌گیر شده که فیلم‌ساز ‏خوش فکر سرحالی چون امیر کاستاریکا را هم به فکر ساختن مستندی درباره اولین و آخرین اسطوره ‏دنیای فوتبال انداخته است. مستندی که ساخت آن از سال 2005 آغاز شد و پس از سه سال ابتدا در ‏بخش خارج از مسابقه کن امسال و بعد هم در جشنواره سینما حقیقت خودمان به نمایش عمومی در ‏آمد، مستندی با نام «مارادونای کاستاریکا». (که ظاهرا بهترین ترجمه برای ‏Maradona By ‎Kusturica‏ است) ‏
اما همیشه و به خصوص در دوران بازیگری مارادونا در بر این پاشنه نمی‌چرخید. روزهایی بودند که یقه ‏سفیدهای طرفدار نظم و اخلاق هشت سال مداوم، بی‌وقفه و چپ و راست، اسطوره جهان فوتبال را به ‏انواع و اقسام ترفندها می‌نواختند تا فوتبال و سمبلش دیگر به جادویی که در تابستان گرم مکزیکوسیتی ‏بدل شد، تبدیل نشود. «مارادونای کاستاریکا» می‌خواهد شرح آن روزها باشد و واقعیت قضیه آنست که ‏موفق هم می‌شود. چون سازنده‌اش بیش و پیش از هرچیزی یک عشق مارادوناست. آن پاتوقی که ‏کاستاریکا و مارادونا در آن نشسته‌اند و حرف می‌زنند، آیینه تمام نمای فیلم است. فیلمساز طوری به ‏صحبت‌های سوژه‌اش گوش می‌کند و فرم نشستن و نگاهش طوری است که بیننده باورش می‌شود دارد ‏فیلمی درباره یک اسطوره زنده و ماندگار را تماشا می‌کند. پس بهترین راه نوشتن درباره چنین ‏مستندی هم بدون شک واکاوی متن آن است، چون هرچه که از آن به عنوان فرامتن یاد می‌کنیم از ‏دل همین متن صادقانه بیرون می‌آید.‏
فیلم با جمله‌ای از شارل بودلر فرانسوی آغاز می‌شود تا از همان ابتدا نشان دهد برخلاف تصورات رایج ‏اصلا یک مستند بی‌طرف نیست و موضع خود را در مورد سوژه‌اش مشخص کرده است: ‏
‏«خدا تنها موجودی است که برای حکمرانی نیازی به زنده بودن ندارد.» این کلمه «خدا» (‏God‏) ‏چیزی است که تا آخر فیلم بارها و بارها به کار برده می‌شود.‏
کاستاریکا با یک گیتار موسیقی «خوب، بد، زشت» را می‌نوازد تا فیلم شروع شود. ساختار مستند ‏عنوان‌بندی شده است و در چند فصل به بررسی دوران زندگی و بازی مارادونا می‌پردازد. در بین این ‏فصول هم صحنه‌هایی از جادوگری‌های اسطوره در چمن سبز پخش می‌شود که موتیف آن‌ها همان گل ‏دوم مارادونا به انگلستان در جام جهانی 1986 مکزیک است، گلی که در هربار نمایشش تاکید می‌شود ‏بهترین گل تاریخ فوتبال دنیاست.‏
اوایل فیلم و پس از نمایش سخنرانی ضد بوش مارادونا و اوو مورالس (رئیس‌جمهور بولیوی)، اتوموبیل ‏کاستاریکا و گروهش را می‌بینیم که جلوی در خانه مارادونا در بوینس‌آیرس جمع شده‌اند. فیلم‌ساز برای ‏این‌که در همان ابتدای اثر بیننده را کاملا در جریان موقعیت مارادونا در آرژانتین قرار دهد این تصاویر ‏را در فیلم قرار داده است. صبح کله سحر است و مارادونا و خانواده و دوستان نزدیکش می‌خواهند به ‏مرکز شهر بروند و کاستاریکا و گروهش فقط می‌توانند با فاصله این منظره را تماشا کنند. چون همانطور ‏که خود فیلمساز می‌گوید او و گروهش اینجا موقعیت پاپاراتزوهایی را دارند که در برابر یک سوپراستار ‏قرار گرفته باشند.‏

آریستوکراسی عریان:‏
فصل دوم به دوران کودکی پر از فقر و فاقه مارادونا می‌پردازد که البته با هوشیاری کاستاریکا زیاد ‏شعاری نمی‌شود. این‌که مارادونا از بین بوکاجونیورز و ریورپلاته، دو قطب فوتبال آرژانتین، اولی را ‏انتخاب می‌کند که نماد طبقات محروم در مقابل آریستوکراسی حاکم بر کشور است و این‌که همین ‏قضیه چگونه از ابتدا مسیر اسطوره را در دنیای فوتبال تعیین می‌کند. سال 2005 است و دیه‌گو بعد از ‏‏24سال دوباره به ورزشگاه بوکا و خانه پدری بازگشته است و دارد برای کاستاریکا از دوران کودکی‌اش ‏تعریف می‌کند. دورانی که شبیه فیلم «وقتی پدر دنبال کار بود» خود کاستاریکاست و فیلم‌ساز با نشان ‏دادن صحنه‌های آن فیلم سعی می‌کند موضوع بحث را کاملا برای تماشاگر ملموس کند. البته این ‏تمهید پخش تصاویر فیلم‌های خود کاستاریکا لابلای حرف‌های مارادونا زیاد درنیامده است و به نوعی ‏الصاقی به نظر می‌رسد. درست برعکس آن پرفورمانس بامزه‌ای که در بین فیلم چندبار پخش می‌شود، ‏جایی که کلیسایی به نام مارادونا ساخته شده که در آن مردم غسل تعمید داده می‌شوند و با هم پیمان ‏ازدواج می‌بندند! در این کلیسا شرط تعمید‌شدن آن است که ثابت کنی دست خدا را دیده‌ای، یعنی ‏بتوانی صحنه گل با دست مارادونا به انگلستان را بازسازی کنی. نشانه قبولی ازدواج نیز آنست که عروس ‏پاس بدهد و داماد بعد از زدن گل روبه‌روی دوربین فریاد بکشد، درست شبیه صحنه‌ای که استاد بعد از ‏آن گل بی‌نظیرش به یونان در جام جهانی 94 آمریکا روبه‌روی دوربین‌های تلویزیونی فریاد می‌کشید.‏

منجی به ناپل باز می‌گردد:‏
همواره بعضی‌ها سعی کرده‌اند مارادونا را یک بازیکن بزرگ فوتبال در عصر خودش معرفی کنند، شبیه ‏بازیکنان بزرگ دیگری که در دوره‌های مختلف در مستطیل سبز هنرنمایی می‌کرده‌اند. از بین قدیمی‌ها ‏پله و تا حدودی فرانس پوشکاش با اسطوره مقایسه شده‌اند و در بازیکنان دوران جدید هم بیش از ‏هرکس دیگری لیونل مسی، اعجوبه بارسلونا به این افتخار نائل شده است. درباره این بازیکنان و هرکس ‏دیگری که با مارادونا مقایسه می‌شود معمولا یک نکته اساسی فراموش می‌شود و آن هم قضیه رویاگونه ‏تیم ناپولی است. کسانی که اسم‌شان چپ و راست در عرض مارادونا مطرح می‌شود همگی در بزرگ‌ترین ‏باشگاه‌های دنیا بازی کرده‌اند و می‌کنند. اما اسطوره بعد از دوران پر از رنج و محنتی که در بارسلونا ‏پشت سر گذاشت به ایتالیا آمد و در میان تعجب همگان پیشنهادات میلیونی غول‌هایی مثل یوونتوس، ‏میلان و اینتر را رد کرد و به تیمی همچون ناپولی پیوست، تیمی از یک شهر فقیر و کارگری که در آن ‏زمان در دسته سوم ایتالیا حضور داشت. مارادونا یک تنه و به سبک قهرمانان اسطوره‌ای فیلم‌های دهه ‏‏60 و 70، ناپولی را به قدرت اول فوتبال اروپا تبدیل کرد. کاری که امروزه حتی تصورش هم غیرممکن ‏است. پس بی‌دلیل نیست که دیه‌گوی افسانه‌ای در شهر ناپل همچون مسیح ستایش می‌شود. تصاویری ‏که کاستاریکا از حضور دوباره مارادونا در ناپل نشان می‌دهد کاملا گویای همه چیز است. در این فصل ‏صحنه‌ای هست که کاروان مارادونا از بین مردم جمع شده در خیابان‌ها عبور می‌کند و ستاره به جای ‏این‌که از استقبال عجیب و غریب مردم ذوق زده شود سرشان فریاد می‌کشد که چرا خودشان را به ‏شیشه می‌کوبند! این صحنه‌ای است که می‌تواند در معرفی شخصیت نامتعارف و رام‌نشدنی اسطوره ‏بیشترین نقش را داشته باشد.‏

اگر کوکایین ماده مخدر است، پس من یک معتادم:‏
این یکی بی‌شک بهترین فصل فیلم کاستاریکا و یکی از تاثیرگذارترین تصاویری است که ما جماعت ‏حاضر در سالن شماره 3 سینما فلسطین در عمر فیلم دیدن‌مان روی پرده بزرگ شاهد بودیم. اصلا به ‏طرفدار مارادونا یا حتی فوتبال بودن ربطی ندارد. اینجا نقطه‌ای است که سینما قدرتش در سحر و جادو ‏را به رخ می‌کشد و هنر یک فیلمساز، درست شبیه احساسات و عشق مردمی که پشت در بیمارستان ‏جمع شده‌اند و با اشک‌ها و شمع‌ها و دست‌نوشته‌های‌شان منتظر خبری از اسطوره نشسته‌اند، به نقطه ‏اوجش می‌رسد. آن سکانس جادویی اجرای قطعه «هولا دیه‌گو» توسط مارادونا که همزمان به نمای ‏بسته صورت همسر و دخترانش در کافه و تصاویر آرشیوی مراسم ازدواج استاد و بازی او با همان ‏دخترها در زمان کودکی‌شان کات می‌شود، بیش از هر توصیه و پند و اندرزی در باب مضرات اعتیاد ‏گویاست. سال‌ها قبل اسطوره در اظهار نظری جنجالی گفته بود:‏
‏«من یک معتاد بودم و هستم و خواهم بود، کسی که معتاد می‌شود باید هر روز با آن دست و پنجه نرم ‏کند.»‏
این جمله و البته کل فصل بی‌نظیر اعتیاد فیلم کاستاریکا آدم را به یاد دو شخصیت سینمایی می‌اندازد: ‏اندرو بکت (تام هنکس) فیلم «فیلادلفیا»ی جاناتان دمی و علی فیلم «سنتوری»، شاهکار داریوش ‏مهرجویی. کاراکترهایی که به نظرم یک بار و برای همیشه توانستند درد و رنج ناشی از یک بیماری شوم ‏را به همراه پایمردی و ثبات انسان در پرداخت هزینه کاری که کرده روی پرده سینما به تصویر بکشند. ‏اعتیاد مارادونا از سال 1981 و پس از مصدومیت شدیدش در بارسلونا آغاز شد. زمانی که برای ‏فراموشی رنج دوری از میدان، شب‌ها در هتل‌های گران‌قیمت مهمانی‌های بزرگ می‌داد و آدم‌های ریز و ‏درشت دور و برش می‌پلکیدند. خود مارادونا در کتاب خاطراتش با حسرت از آن روزها یاد می‌کند و ‏آرزو می‌کند که کاش کمتر به اطرافیانش اعتماد می‌کرد.‏
اعتیاد اسطوره بهترین بهانه برای کسانی شد که همیشه زیر سایه محبوبیت مارادونا قرار داشتند و برای ‏سقوط او لحظه‌شماری می‌کردند. به بهانه همین اعتیاد بود که سران فوتبال ایتالیا پس از آن‌که مارادونا ‏و تیمش آرزوهای آتزوری در جام جهانی 90 را به باد دادند، او را از ناپل و کشور ایتالیا اخراج کردند. ‏مردم ایتالیا هرگز باور نکردند که مارادونا به جرم اعتیاد از این کشور اخراج شد و این شک آن‌ها زمانی ‏به یقین رسید که مسئولان فوتبال این کشور، آنگ جون هوان، زننده گل برتری کره جنوبی به ایتالیا در ‏جام جهانی 2002 را نیز از تیم پروجا اخراج نمودند.‏
ماجرای دوپینگ مارادونا در جام جهانی 94 نیز از آن چیزهایی است که هنوز به دیده تردید به آن نگاه ‏می‌شود. در فیلم صحنه‌ای هست که مارادونا به همراه یک پزشک زن از وسط زمین چمن بازی ‏آرژانتین-نیجریه به آزمایشگاه برده می‌شود، اتفاقی که برای اولین و آخرین بار در دنیای فوتبال رخ داد. ‏چرا که قاعده آزمایش دوپینگ آن است که چند بازیکن به صورت اتفاقی از هردو تیم انتخاب می‌شوند ‏و مورد تست قرار می‌گیرند. مارادونا چنان‌که در فیلم هم به نمایش در می‌آید به جرم استفاده از ماده ‏ممنوعه افدرین، 15 ماه محروم می‌شود و آرژانتین بدون او با دو شکست مقابل بلغارستان و رومانی از ‏دور مسابقات حذف می‌شود و این نقطه پایانی افتخارات فوتبالی دیه‌گو آرماندو مارادوناست.‏

قدرت خدا:‏
فیلم کاستاریکا به خوبی نشان می‌دهد که مارادونا تنها یک ستاره محبوب ورزشی نیست. او مرزها را ‏درنوردیده و ساحتی اسطوره‌ای یافته است. محبوبیت مارادونا در گستره‌ای از کپرهای بوینس آیرس تا ‏سواحل اندونزی و فیلیپین، گسترده شده و طبیعی است که سیاست‌مداران هم هوس استفاده از این ‏وضعیت به سرشان بزند. دوستی مارادونا با فیدل کاسترو البته قدیمی‌تر از دوره جدید چپ‌گرایی ‏آمریکای لاتین است. اما پس از ظهور دوباره روسای جمهور چپی، هوگو چاوز، اوو مورالس و دانیل ‏اورتگا، حضور مارادونا در عرصه‌های سیاسی هم رنگ و بوی تازه‌ای به خود گرفت.‏
تصاویری که کاستاریکا از یک تجمع ضدآمریکایی در بوینس‌آیرس نشان می‌دهد در نوع خود جالب ‏هستند. چاوز در حال سخنرانی زیر بارش باران است و از مارادونا دعوت می‌کند که به اتفاق، برای توقف ‏ریزش باران به آسمان فوت کنند! تصاویر کاستاریکا از تظاهرات جوانان آرژانتینی و پاساژهایی که ‏کارگردان خوش‌سلیقه صرب لابلای آنها پخش می‌کند، باز هم تاکیدی است بر وجه اسطوره‌گونه ‏مارادونا. وضعیتی که هرگز تا به حال برای هیچ شخصیت ورزشی اتفاق نیفتاده و بعید است که از این به ‏بعد هم بیفتد. مستند «مارادونای کاستاریکا» فیلمی است برای اثبات این گزاره.‏
می‌شود این یادداشت را حالا حالاها ادامه داد، مخصوصا که قلم به دست یکی از دوآتشه‌ترین هوادران ‏مارادونا هم افتاده است! اما بدون شک تجربه تماشای مستند کاستاریکا برای هر علاقه‌مند سینما و ‏فوتبالی می‌تواند گران‌بها و تکرارنشدنی باشد. کسی که فیلم‌های درخشانی چون «گربه سیاه، گربه ‏سفید»، «زیر زمین» و «زندگی معجزه است» را به علاقه‌مندان سینما هدیه داده، در این مستند نشان ‏می‌دهد که یک علاقه‌مند و حتی بازیکن درست و حسابی فوتبال هم هست. جایی که کاستاریکا و ‏مارادونا قدم به زمین چمن ورزشگاه خاطره‌انگیز تیم ستاره سرخ بلگراد می‌گذارند و با هم مشغول بازی ‏می‌شوند، مهارت کارگردان درفوتبال را نشان می‌دهد و تواضع و اعتقاد واقعی فیلمساز به سوژه‌اش هم ‏که از تک‌تک پلان‌های فیلم قابل لمس است. کارگردان مشهوری که دارد فیلمی مستند می‌سازد، به ‏خانه‌اش زنگ می‌زند و از مارادونا می‌خواهد که با مادرش حرف بزند!‏
اوایل فیلم کاستاریکا مارادونا را همچون قهرمانان تنها و در تنگنای فیلم‌های سرجیو لئونه و سام پکین ‏پا توصیف می‌کند. اواخر فیلم هم صحنه‌ای هست که فیلمساز از مارادونا می‌پرسد که کدام شخصیت ‏سینمایی را بیشتر دوست دارد و اسطوره می‌گوید: جیک لاموتای گاو خشمگین. لازم نیست وجوه ‏شخصیتی لاموتا و مارادونا را با هم قیاس کنیم و در موردش حرف بزنیم. کافی است به یاد بیاوریم ‏لاموتا پس از این‌که از همه جا رانده شد و همه، حتی عشق و برادرش هم ترکش کردند دوباره در یک ‏کافه دیده می‌شود، در حالی که از زور چاقی حتی قابل شناسایی هم نیست. درست شبیه دیه‌گو مارادونا ‏که پس از مدت‌ها دست و پنجه نرم کردن با اعتیاد و نیش و کنایه‌های این و آن، با سی چهل کیلو ‏اضافه وزن به ورزشگاه بوکا برگشته. آن نمای بسته صورت تپل ولی خیس از اشک مارادونا خیلی شبیه ‏نماهای پایانی رابرت دونیرو در «گاو خشمگین» است. این دو نفر خواستند آن طور که دل‌شان ‏می‌خواهد زندگی کنند و سرنوشت مشابه‌شان بهترین دلیل غیرممکن بودن این کار در دوره و زمانه ‏ماست.‏

منبع: کارگزاران